بنام خدا

به مناسبت 25 اردیبهشت ماه سالروز بزرگداشت فردوسی

1396

سلامت معنوی در شاهنامه

 

گزافه نیست اگر "مولانا جلال الدین بلخی"، "شیخ سعدی"  و "خواجه حافظ" را همراه با "فردوسی" ارکان اربعه زبان و ادبیات فارسی و عناصر چهارگانه تربیت و ملیت قوم ایرانی بخوانیم و دراین میان فردوسی زنده و پاینده کننده آثار گذشته ایرانیان  و شاهنامه قباله وسند نجابت ما ایرانیان است. ( فروغی ، خلاصه شاهنامه: 1362)

شاهنامه فردوسی نه فقط یک اثر فاخر ادبی و یا یک رزمنامه حماسی زیباست،  بلکه خردنامه ایست بسیار ژرف و عمیق که میتواند با پندهای زیبا وداستانهای دلگشا و عبرت آموزی که دارد سرمشق یک زندگی خوب و سعادتمند برای همه انسانها باشد( حیدرنیا، مجله سپید، شماره 284)

حکیم ابوالقاسم فردوسی متولد 319 و متوفی 397 هجری شمسی ( 410-329 هجری قمری) و ( 1018-940 میلادی) در اثر بزرگ خود شاهنامه ضمن پرداختن به توحید، نبوت، امامت، خرد را بسیار پاس داشته است  و آغاز آن را با یاد خداوند و ستایش خرد آغاز می کند .

بنام خداوند جان و خرد           کزین برتر اندیشه بر نگذرد

خداوند نام و خداوند جای        خداوند روزی ده و رهنمای

( شاهنامه، خالقی مطلق، دیباچه ابیات: 1و2)

 

شاهنامه فردوسی آنچنان آکنده و سرشار از مطالب متنوع در حوزه های مرتبط با خرد و اندیشه است که اگر فردوسی نمی خواست نام شاهنامه را براین اثر بزرگ بگذارد بی شک هیچ نامی زیبنده تر و برازنده تر از "خردنامه" برای شاهنامه او متصور نبود. شاهنامه نه فقط یک اثر حماسی بلکه شاهکاریست که برای همه اقشار جامعه و برای همه موضوع های درگیر در حوزه های انسانی، پیام کاربردی، داشته و آن را به زبانی ساده و بسیار شیوا و همه فهم بیان میکند.

او از زبان "دانایان" و "خردمندان ایرانی"، شاهان، حاکمان و فرمانروایان را نهیب زده و اینگونه آنان را پند میدهد.

اگر داد دادن بود کار تو             بیفزاید ای شاه مقدار تو

ستم نامه عزل شاهان بود       چو درد دل بی گناهان بود

فروتن بود شه که دانا بود         به دانش بزرگ و توانا بود

( شاهنامه ، خالقی مطلق ، نوشین روان 1122-1120 )

 

فردوسی آنگاه که مردم را خطاب قرار میدهد، به آنها اعتماد به نفس داده، و گوشزد می کند که تو میتوانی بهترین باشی و نمونه و شاهدی از "فریدون" می آورد، چرا که فریدون فرخ (بزرگترین و خردمندترین شخصیت شاهنامه) است که شایسته عنوان "پیغمبر شاهی" ایران باستان می باشد. فردوسی در توجه به انسانهای معمولی و برای شکوفایی استعدادهای درونی آنها می گوید:

فریدون فرخ فرشته نبود                         زمشک و ز عنبر سرشته نبود

به دادو دهش یافت آن نیکویی                تو داد و دهش کن فریدون توئی

( شاهنامه ، خالقی مطلق، ضحاک. 490-488 )

 

ذکاء الملک فروغی اشاره دارد که شاهنامه قباله و سند نجابت ما ایرانیان است این ادعا از کجا ثابت می شود؟ ازانجا که در شاهنامه می خوانیم :

آنگاه که دختر، زیبای شاه سمنگان نیمه شب امد بر بالین پدرم به تسلیم، پدر به اوگفت نه، و هشدار داد که اجازه پدرت باید و، حضور مردم باید و، موبد . ویک عشق شیطانی را به عشقی آسمانی مبدل کرد که ثمره آن سهراب است .

و یا می خوانیم، که دختر، زیبا اما هوس باز "تازی انیرانی"  آنگاه که خواست به گناه، پنجه بی عفتی بر دامن پاک برادرم بکشد او با جرات و پاکدامنی گفت نه، و براین نه گفتن جان شیرین خود را فدا کرد. او برادرم "سیاوش" است که (زیبا ترین مرد شاهنامه) می باشد. و شاهنامه سرشار است از نمونه های نجابت و عفت ایرانی.

فردوسی به دلایل گوناگون و کاملاً موجه بر ما ایرانیان منت دارد و برماست که پذیرای این منت باشیم و یاد او را و، پندهای خردمندانه او را، پاس داشته و هر کس از خبرگان ، بنا به دانش و تخصص خود در شاهنامه به کنکاش برخواسته و مطالعه و پژوهش نماید  تا ضمن بزرگداشت فردوسی و شاهنامه بر غنای کار خود بیفزاید. از جمله مسائلی که در شاهنامه می توان آنرا جستجو کرد و مورد پژوهش قرارداد و به آن پرداخت مسئله (سلامت و تندرستی و پزشکی) است و شاهنامه حاوی نکات بدیع و زیبایی از تمام ابعاد سلامتی یعنی( سلامت جسمی ، روانی ، اجتماعی و معنوی )می باشد.

دراین مقاله کوتاه به پاره ای از موارد مرتبط با  سلامت معنوی در شاهنامه اشاره میشود. و شاهنامه مورد استفاده در این مطالعه ، شاهنامه هشت جلدی به تصحیح استاد جلال خالقی مطلق ، چاپ 1389 می باشد.

اوج توجه به بعد معنوی سلامت زمانی است که انسان خداوند را ناظر و داور کارهای خود بداند و به زندگی پس از مرگ اعتقاد و باور داشته باشد و همه چیز را از بدو نیک از جانب خداوند بداند. چنانچه در شاهنامه می خوانیم :

بدو نیک هر دو ز یزدان شناس             وزودار تا زنده باشی سپاس

(شاهنامه ، خالقی مطلق، دارا. 386)

 

سپاس از جهاندار پروردگار                  کزویست نیک و بد روزگار

(شاهنامه،خالقی مطلق، نوشین روان ، 4006)

 

نمونه های، توجه به "سلامت معنوی" در شاهنامه فردوسی چه بصورت مستقیم و یا غیرمستقیم فراوان است و برای نمونه، فقط به ذکر دو مورد اکتفا میشود.

یکی نیایش "کیخسرو کیانی" است که در اوج قدرت و جهان پادشاهی ، ازترس آلوده شدن به گناه از خداوند طلب مرگ می کند که پذیرفته شده درگاه حق می شود وبه دنبال ان به طرزی عجیب و، شگفت و، خدایی از دیدگاه مردم غایب میگردد.

و دیگری داستان پیروزی "رستم" بر "دیو سفید" است که در اوج توانمندی، و زمانیکه هر انسانی به علت غرور و، غفلت از خدا، دچار طغیان و سرکشی می گردد او آنچنان به درگاه خداوند بزرگ لابه و نیایش می کند که فقط از (انسانهای فرهیخته و برجسته)، انگاه که در اوج باشند،  برمی آید. از نمونه اول به علت طولانی بودن صرفنظر کرده به نمونه دوم می پردازم.

نمونه دوم:

در شاهنامه فردوسی رستم نمود عنصر پهلوان ایرانی است که ضمن داشتن خصائل نیکو از کیان عنصر ایرانی و ایران دفاع می کند.

این ایرانی نژاده و، پاک نهاد، در پایان "خوان هفتم" بعد از کشتن" دیو سفید" ( در حقیقت سیاه) و کسب این  پیروزی بزرگ و درخشان، که به گفته خود او باعث جاودانگی او میشود چه میکند؟ ایا مغرور میشود ولاف منیت می زند؟ یا اینکه در اوج قدرت خاضعانه کوچکی خود را در پیشگاه حق با لابه و خشوع  فریاد می زند.و فردوسی بسیار زیبا این صحنه عرفانی و معنوی را به تصویر می کشد.

گشاد از میان آن کیانی کمر                برون کرد خفتان و جوشن زیر

زبهر نیایش سر وتن بشست               یکی پاک جای پرستش بجست

از آن پس نهاد از برخاک سر                چنین گفت کای داور دادگر

زهر بند تویی بندگان را پناه                 تو دادی مرا گردی و دستگاه

توانایی، مردی و خرد زور                     همه کامم از گردش ماه و هور

تو بخشیدی ارنه زخود خوارتر                نبینم به گیتی یکی زارتر

زداد تو هر ذره مهری شود                  زفرت پشیزی سپهری شود

ستایش چو کرد آن یل سرفراز              به تن بازپوشید هر گونه ساز

( خلاصه شاهنامه ، ذکاء الملک ، صفحه 130)

با بزرگ داشت روز فردوسی،و درود به روان پاكاین ایرانی پاکزاد و، آرزوي سلامت براي شما در همه ابعادش.

 

دکتر محمد علی حیدرنیا- متخصص پزشکی اجتماعی