چهره واقعي ابوعلي‌سينا چگونه است ؟

نگین درخشان انگشتری پزشکی باستان، نابغه شرق ، فیلسوف بزرگ و بسیاری از القاب دیگر را با افتخار و گاه با تبختر برای ابوعلی سینا بکار می بریم . اما در عمل برای بزرگداشت این شخصییت بزرگ پزشکی و فلسفی خود چه کرده ایم ؟ بزرگی سراسر به گفتار نیست . دو صد گفته چون نیم کردار نیست. چه سبکبار و راحت نشسته ایم که ملیت و حتی چهره ابوعلی سینا را نیز از ما غارت کرده اند.مقاله کوتاه زیر یکی از این چه باید کرد ها میباشد.

چندي پيش در سال 1388 در کتابخانه شخصي يکي از دوستان نويسنده، سالنامه دنيا مربوط به سال 1337 را ورق مي‌زدم. مقاله‌اي از دکتر حسين گل گلاب، استاد دانشگاه تهران تحت عنوان «جمجمه ابن‌سينا و تصوير حقيقي او» نظرم را جلب نمود و مخصوصاً وقتي که عکس جمجمه واقعي ابوعلي‌سينا را از رخ و نيمرخ ديدم به شدت هيجان زده شدم، به طوري که باورم نمي‌شد که اين جمجمه مردي است که جهان پزشکي را در زمان خود دگرگون کرد و راهگشاي طب جديد امروز شد و پيش خود گفتم بوعلي اگر تو هم بوعلي شوي عاقبت جسم‌ات اين است.

بسي افسوس خوردم بر عمر رفته و کار نکرده، ولي از آنجا که دوست داشتم اين خوشحالي زايدالوصف را با همکاران پزشک و ساير مردم شريک شوم تصميم گرفتم خود مطلبي نگويم و به احترام دکتر حسين گل گلاب فقط چکيده‌اي از مقاله ايشان را بازگو کنم. زنده ياد استاد حسين گل گلاب مي‌نويسند:

«در سال 1336 که بنا به دعوت دانشگاه مسکو به اتحاد جماهير شوروي مسافرت کردم، ضمن بازديد از بعضي از شهرهاي شوروي، سفري به جمهوري ازبکستان و پايتخت آن تاشکند نموديم و در اين شهر بود که اطلاع يافتيم تصوير حقيقي ابن‌سينا حکيم و دانشمند نامي‌ روي کاغذ رسم شده و ترسيم آن از روي به دست آمدن عکس حقيقي جمجمه ابوعلي بود که هنگام ساختمان جديد آرامگاه حکيم در همدان احتياج به نبش قبر پيدا کردند و در موقع برداشتن لحد به تقاضاي سعيد نفيسي، عکس‌هايي از جمجمه حکيم فقيد برداشته شد که کپي آن در اختيار دانشمندان شوروي قرارگرفت. موقع بازديد از انستيتوي خاورشناسي ازبکستان شوروي عکس‌هاي جمجمه ابن‌سينا و تصويري که از روي جمجمه به وسيله نقاش و مجسمه‌ساز معروف روس، گراسيموف رسم شده در اختيار ما قرار گرفت و نيز در پيرامون جمجمه حکيم و جريان تهيه تصوير ابن‌سينا اطلاعاتي داده شد. اين اطلاعات نظريات تحقيقي دانشمندان و خاورشناسان معروف روس بود. چون اطلاعات مزبور و همچنين عکس‌هاي جمجمه ابن‌سينا و تصوير حقيقي او براي هموطنان ايراني ما کاملاً جالب بود و تاکنون اطلاعاتي هم در اين مورد نداشتند، لازم دانسته شد نظريات دانشمندان و مستشرقين شوروي و نيز مقاله جالب گراسيموف، مجسمه‌ساز مشهور روس با عکس‌هاي جمجمه و تصوير حکيم در سالنامه دنيا چاپ شود تا مورد استفاده علاقه‌مندان واقع شود.» اين خلاصه‌اي بود از مقاله استاد. اما چهره ای که گراسیموف از ابوعلی سینا ارایه می دهد یک چهره کاملا اوزبکی است و او با استناد به اینکه ابوعلی سینا در خوارزم یعنی اوزبکستان فعلی زندگی می کرده چنین چهره ای را به دست داده غافل از اینکه کشور ازبکستان با این ترکیب جمعیتی و قومی از قرن نهم هجری تشکیل شده در صورتیکه ابو علی سینا در قرن پنجم می زیسته است و با این خطای سهوی یا عمدی چهره ابوعلی سینا را به صورت اوزبکی ترسیم کرده است.

اينک خواهشي دارم از اساتيد محترم مجسمه‌سازي، نقاشي، گرافيک، آناتومي‌، راديولوژي، کامپيوتر تا در چهارچوب یک کار پژوهشی بازسازي چهره واقعي يا نزديک به واقعي شيخ‌الرييس ابوعلي‌سينا را وجه همت خود قرار دهند. گراسيموف، مجسمه‌ساز معروف روسيه در سال 1952 با تکنولوژي ضعيف آن زمان اين کار را کرد، اما من فکر مي‌کنم با تکنولوژي جديد دستيابي به اين مهم ميسرتر باشد و این بار ما باشیم که چهره واقعی ابوعلی سینا را به جهانیان ارایه کنیم.

دکترمحمدعلي حيدرنيا، متخصص پزشکي اجتماعي